Van “Ik zie de leerachterstand elke dag in mijn klas” tot “De paniek is overdreven.” De impact van corona op de leercurve gaat over de tongen. Met onderwijseconoom Kristof De Witte (KU Leuven) graaft Klasse dieper in de cijfers, de oorzaken en mogelijke oplossingen. “Ga volop voor remediëring.”

Is de leerachterstand bij alle leerlingen even ernstig?

Kristof De Witte: “Tijdens de lockdown groeide de ongelijkheid tussen leerlingen die makkelijk zelf leren en anderen die meer begeleiding nodig hebben. Dat weerspiegelde zich in de testscores van de Interdiocesane proeven (IDP) 2020, die ik samen met onderzoeker Joana Maldonado onderzocht. De kloof tussen lage en hoge testscores nam, ten opzichte van de 5 voorgaande schooljaren, binnen scholen toe met 17% voor wiskunde en 20% voor Nederlands. Tussen scholen steeg de ongelijkheid met 7% voor wiskunde en 18% voor Nederlands. Ook vóór corona was er al een kloof, maar de rol van de school als gelijkmaker is toch niet te onderschatten.”

“Vanaf mei mochten de leerlingen van het zesde deeltijds naar school. Niet elke school kon de klassen opsplitsen, daarom stelden sommige de heropening uit tot juni. Leerlingen uit scholen die langer gesloten bleven, scoorden voor Nederlands lager op de IDP. Waarschijnlijk kan je de skilldrill voor wiskunde makkelijker digitaal oefenen. Bij taal is de uitwisseling met de klasgenoten belangrijker.”

“De afwezigheid van peer-effecten is volgens dit onderzoek voor het National Bureau of Economic Research (NBER) een belangrijke oorzaak van leervertraging tijdens schoolsluitingen. Een goede mix in de klas tussen leerlingen met een lage en hoge sociaal-economische status en tussen snelle en tragere leerlingen, kan het leren bevorderen. Zowel de leerlingen die iets uitleggen aan de andere, als zij die uitleg krijgen van een klasgenoot, oefenen hun kennis en vaardigheden. Fysiek in de klas zitten, is dus essentieel.”

 Liepen leerlingen voor alle vakken vertraging op?

Kristof De Witte: “Leerlingen van het zesde leerjaar leden in het voorbije corona-schooljaar iets meer leerverlies voor Nederlands, Frans, wetenschappen en techniek dan voor wiskunde. Als we even technisch gaan: de standaardafwijkingen bedragen 0,29 voor Nederlands, 0,30 voor Frans, 0,33 voor Wetenschappen en Technologie en 0,19 voor Wiskunde. Dat lijkt weinig, maar volgens eerder internationaal onderzoek zou dat met een leerverlies van 6 maanden kunnen overeenkomen. Voor mens en maatschappij behaalden de leerlingen dezelfde resultaten, ondanks corona.”

“Als we vergelijken met het buitenland, zijn de gevolgen van corona op leerprestaties in Vlaanderen vrij groot. Even groot als in Ohio, maar groter dan in Nederland, bijvoorbeeld. We vermoeden dat je dit deels kan verklaren door de minder lange schoolsluiting in Nederland vorig schooljaar. In Nederland had een groter aantal scholen al ervaring met digitaal of afstandsonderwijs vóór de coronacrisis. Ook binnen Vlaanderen zijn er verschillen tussen scholen die al lang met digitale leermiddelen werkten en andere die zich volledig moesten heruitvinden in maart 2020.”

Lopen sommige leerlingen meer risico dan andere om achterop te raken?

Kristof De Witte: “Verschillende factoren bepalen de mate waarin een leerling vertraging oploopt, stelden we vast op basis van andere onderzoeken. Hoe snel en hoe goed je de leerling kon bereiken, bijvoorbeeld. Tijdens de eerste weken van de lockdown verdwenen heel wat leerlingen van de radar: tot 30% van de leerlingen in het Antwerpse lager onderwijs werd initieel niet bereikt. Daarnaast beschikte 1 op de 10 leerlingen thuis niet over een internetverbinding en ongeveer 12% had geen rustige werkplek.”

“Die ongelijkheid zien we terug bij de IDP: de leerverliezen nemen toe naarmate een school meer SES-leerlingen heeft, in een meer verstedelijkt gebied ligt en lagere testscores had voor de IDP in het vierde leerjaar. We weten bovendien dat scholen die deelnemen aan de IDP een iets meer bevoorrechte leerlingenpopulatie hebben dan het Vlaams gemiddelde. Daarom denken we dat de leerachterstand voor álle Vlaamse leerlingen nog hoger is dan in ons onderzoek.”

“Dat scholen kwetsbare leerlingen toch naar school lieten komen tijdens het afstandsonderwijs, is dus zeker positief. Want zeker zij hebben instructie en feedback nodig. Zijn ze volledig los van de school, dan vergeten ze dingen. Dat zien we ook bij het fameuze ‘zomerverlies’. Scholen deden ook veel inspanningen om werkbundels aan huis te bezorgen, al compenseer je daarmee het leerverlies nooit helemaal omdat er steeds instructietijdverlies blijft.”

“Daarnaast spelen de psychologische eigenschappen van de leerling: we stelden vast dat introverte en leergierige leerlingen vaak leerwinst boekten tijdens de lockdown. In januari bevroegen we 347 leerlingen uit de tweede en derde graad secundair over hun persoonlijkheidskenmerken. In juni bekeken we bij dezelfde leerlingen of hun leerverlies of leerwinst tijdens de lockdown samenhing met hun persoonlijkheid. De introverte leerlingen vonden het fijn om thuis te leren zonder al dat gewoel op school. Extraverte of stressgevoelige leerlingen gingen er eerder op achteruit. Sommigen hadden ook minder bandbreedte voor schoolwerk omdat een familielid COVID had opgelopen, bijvoorbeeld. Hun lager welbevinden speelde hen parten.”

“Die sociologische én psychologische verschillen tussen leerlingen verklaren waarom sommige leraren het leerverlies in hun klas eerder relativeren, terwijl anderen aan de alarmbel trekken.”

Hoe zit het met de leervertraging in het secundair? Nam die dit jaar verder toe?

Kristof De Witte: “We zien in elk geval een stijging in het aantal heroriënteringen. Dat is een knipperlicht voor het leerverlies in het secundair. Het totale aantal heroriënteringen steeg met 5,4% ten opzichte van de voorbije jaren. Concreet gaat dit om 1130 leerlingen die ten opzichte van vorige kerstperiode extra geheroriënteerd zijn. In aso (+12,6%) en tso (+4,2%) is het aantal heroriënteringen gestegen ten opzichte van de voorgaande jaren. In bso (-23%) en kso (-24%) zijn er dan weer minder heroriënteringen.”

“Opmerkelijk ook dat leerlingen aso minder overstapten naar een andere aso-richting en vaker naar tso of kso. Er is ook meer heroriëntering van tso naar bso. Verder onderzoek moet uitwijzen of leerlingen met een lager socio-economisch profiel meer risico liepen op leerverlies en heroriëntering. In dat geval volgt de schoolsluiting het mechanisme van vroege selectie: leerlingen uit minder bevoorrechte SES-groepen hebben zich niet kunnen bewijzen waardoor ze sneller de waterval worden ingeduwd.”

“Na een heroriëntering komen die leerlingen in een andere studierichting terecht waar ze ook veel leerstof gemist hebben. In juni lopen ze meer risico op een C-attest. Ik verwacht dit jaar een piek in zittenblijven, en dat verontrust mij. Als je 1 jaar overdoet, heb je 10% meer kans om de school vroegtijdig te verlaten, bij 2 jaar is dat zelfs 30%. Wie zonder diploma eindigt, heeft vaker een lager inkomen, een slechtere gezondheid, een grotere kans op ontslag … Daarom hoop ik dat scholen leerlingen in de eerste plaats inzetten op remediëring en niet op heroriëntering.”

 De meeste uitstappen vallen weg, daardoor is er toch meer instructietijd om het leerverlies in te halen?

Kristof De Witte: “Op die paar dagen haal je geen weken schoolsluiting in. Een week extra herfstvakantie, een week afstandsleren voor de krokusvakantie, of zelfs om de twee weken online les thuis voor de tweede en de derde graad secundair, dat knaagt aan de leerwinst. Je kan leerlingen geen 7 uur achter de computer zetten bij afstandsonderwijs. Je instructietijd is noodgedwongen korter. Ons onderzoek toonde aan: hoe minder instructietijd, hoe meer leerverlies. Ook het gebrek aan snelle feedback of bijsturing, vergroot het risico op leerverlies.”

 Wat kunnen scholen en leraren doen om de schade te beperken?

Kristof De Witte: “Volop inzetten op remediëring: scholen kunnen daar nu bijkomende uren voor aanvragen bij het Onderwijsministerie. Er bestaan ook vrijwillige buddy-systemen.”

“Ik hoop dat scholen de weg vinden naar die extra helpende handen. Want 1-op-1 leerlingen bijspijkeren tijdens de schooluren heeft meer effect dan vakantiescholen of een verlengde lesdag, vond sociaal wetenschapper Robert Slavin in onderzoek. Leerlingen moeten niet speciaal nablijven voor de bijles, wat hun motivatie vergroot. Ook vakantiescholen hebben zeker effect, maar zolang ze niet verplicht zijn, bereiken ze niet alle leerlingen met achterstand.”

“Sommige scholen laten de zorgleraar co-teachen in de klas, of pakken de taalvertraging aan door op woordenschatverwerving en lezen te focussen. Ook de flexuren waar sommige leerlingen remediëring krijgen en andere verrijking, kunnen helpen.”

“In die zin is het beleidsvoerend vermogen van een school rond remediëring en differentiatie cruciaal. Want leervertraging heeft een sneeuwbaleffect als je het niet aanpakt. Maar we mogen ook de leerlingen niet uit het oog verliezen die het wel goed deden tijdens de lockdown en zelfs hogere winsten boekten. Meer dan ooit moeten we leerlingen op elk niveau uitdagen.”

Hoe vind je die helpende handen?

• De Vlaamse Overheid maakt 15 miljoen € vrij om extra helpende handen in de klas in te zetten. Lees hier hoe je school deze middelen kan aanvragen.
• Leerbuddy Vlaanderen koppelt studenten van verschillende lerarenopleidingen aan scholen en leerlingen die deze ondersteuning (tijdelijk) nodig hebben. Ook vrijwilligers die al een pedagogisch bekwaamheidsbewijs hebben en actief zijn of waren in het onderwijs blijven een vaste waarde in de buddywerking.
• Via het Kleine Kinderen Grote Kansen-netwerk kan je school een ‘Eerste Hulp Bij grote Onderwijskansen’-stage aanvragen. Studenten kleuteronderwijs en lager onderwijs teamteachen dan samen met basisschoolleraren. Studenten kunnen ook ingezet worden om op afstand leerlingen en basisschoolleraren te ondersteunen. Dit initiatief verloopt via de lerarenopleidingen verbonden aan het Kleine Kinderen Grote Kansen-netwerk die hierover met hun stagescholen communiceren.

 Dit is een artikel van Femke Van De Pontseele (Klasse, maart 2021)

Wil je over dit onderwerp een anekdote, goede voorbeelden of schrijnende situaties delen of gewoon uw uitgesproken menig geven, dan kan dat hieronder in het reactievenster!